NH?NG H??NG XÁC ??NH T??NG QUAN
Quang D??ng
Nhà t? v?n h??ng nghi?p
Ch?n ngh? là kh?i ??u c?a h??ng nghi?p lâu dài. Khi t? ??nh h??ng, n?u nhìn xa th?y tr??c, th? nào b?n c?ng ph?i cân nh?c k? gi?a khó kh?n và thu?n l?i, gi?a danh ngh?a và th?c ch?t, gi?a nhu c?u và hi?n th?c... B?n không th? b? qua nh?ng m?i t??ng quan bi?n ch?ng ?ó, mà ph?i xác ??nh chúng tr??c khi l?a ch?n ngh?. S? thành công (hay th?t b?i) c?a b?n v? sau (khi h?c ngh?, vào ??i, l?p nghi?p và hành ngh?...) ph?n l?n c?ng xu?t phát t? ?ây.
1. XÁC ??NH KHÓ KH?N VÀ THU?N L?IV?i ?a s? tr??ng h?p hi?n nay, vi?c ch?n ngh? th??ng g?p khó kh?n vì b? r?i nhi?u thông tin t? nhi?u phía. Không ?? thông tin ?ã khó, mà quá nhi?u thông tin c?ng kh?, vì không bi?t nên l?a ch?n th? nào trong m?t r?ng các d? li?u. Ngoài r?ng d? li?u, còn có c? tr?m ngàn ngh?, khi?n ta d? r?i trí, dù h?t s?c bình t?nh. N?u ch?a tìm hi?u k? v? ngành ngh? và nh?t là ch?a th?c s? bi?t rõ v? t? ch?t c?a b?n thân mà ?ã v?i ch?n ngh?, ch?c ch?n s? b? tr? giá vì b? l?m. B?i v?y, ph?i xác ??nh h?t khó kh?n và thu?n l?i ?? v??t qua s? nh?m l?n.
Tuy nhiên, nh?n th?c ???c h?t khó kh?n và thu?n l?i c?ng không ??n gi?n. Do c?m tính d? ?ánh l?a ta, nên th??ng b? ng? nh?n mà ta không bi?t. Mu?n bi?t, hãy h?t s?c t?nh táo, khách quan, dùng lý trí thay cho c?m tính, tham kh?o và phân tích nh?ng thông tin mang tinh ch?t khoa h?c, h?n là nghe nh?ng ngu?n tin n?ng v? ý ngh?a ti?p th?, qu?ng cáo, chào hàng. D?a vào ?âu ?? có c? s? phân tích khách quan và khoa h?c? D??i ?ây là nh?ng c?n c? ch? y?u :
* ??c ?i?m cá nhân - Ngoài s?c kh?e và gi?i tính, c?n c?n c? vào hai ??c ?i?m chính c?a nhân cách: Tính cách và N?ng l?c. ?? ch?n ngh?, r?i h?c ngh? và hành ngh?, ??ng coi nh? m?t tính cách. Nhi?u tr??ng h?p n?ng l?c gi?i nh?ng tính cách không phù h?p v?i yêu c?u và ch?c n?ng c?a ngh? ?ó, v?n th?t b?i gi?a ch?ng. ?? ki?m ch?ng chính xác ??c ?i?m cá nhân, không d?, th??ng ph?i qua tr?c nghi?m tâm lý và qua nh?ng tr?i nghi?m trong ??i. Kinh ngh?m cho th?y, ki?m ch?ng v? m?t tính cách khó h?n (ngh?a là d? b? l?m l?n h?n) so v?i ki?m ch?ng v? m?t n?ng l?c.
* Tính ch?t ngành ngh? - Các ngh? trong cùng m?t ngành không h?n có cùng m?t tính ch?t, nhi?u khi r?t trái ng??c nhau. Có ngh? ph?i v?n d?ng t? duy lôgíc nhi?u h?n, có ngh? khai thác t? duy nhân v?n là chính. Có ngh? ph?i ?i nhi?u, c?n ho?t ??ng sôi n?i ; có ngh? c?n l?ng sâu, t?nh t?i m?i làm t?t. Có ngh? c?n m?t t?m nhìn bao quát, chi?n l??c; có ngh? c?n ?i vào th? thu?t, chi ti?t... M?t cách t?ng quát : ??c ?i?m ngh? xác ??nh ng??i theo ngh? ph?i có tính cách h??ng n?i hay h??ng ngo?i. Cho nên, tính ch?t ngh? liên quan r?t ch?t ch? ??n ??c ?i?m cá nhân, nh?t là m?t tính cách. Thu?n l?i hay khó kh?n khi ch?n ngh? c?ng t? ??y mà ra.
* Nhu c?u xã h?i - ?i?u tr? trêu th??ng g?p là: khi ch?n ngh? ta thích thì ch?a h?n ngh? ?ó ?ang "hot" (?áp ?ng nhu c?u ?ang nóng c?a xã h?i), có khi không d? ki?m s?ng ???c v?i ngh? ?y. Trong tr??ng h?p ?ó, ph?i cân nh?c ??n khó kh?n và thu?n l?i tr??c m?t v?i lâu dài. Có th? t?m th?i gác l?i s? thích lâu dài ?? theo ?u?i m?t ngh? ?ang "hot" (dù ta ch?a thích) v?i hy v?ng "l?y ng?n nuôi dài". ??y c?ng là m?t ph??ng án gi?i quy?t - m?t gi?i pháp tình th?.
- Ngoài ra, c?n cân nh?c nh?ng y?u t? khác nh? : ?i?u ki?n kinh t? (t?i thi?u ph?i có ?? kinh phí ?? trang tr?i) ; kho?ng cách ??a lý (t?i thi?u ph?i thu?n l?i cho vi?c ?i l?i, ?n ?... trong quá trình h?c ngh?) ; hoàn c?nh th?i gian (n?u th?i gian h?c ngh? quá lâu c?ng là m?t y?u t? khó kh?n cho ng??i nghèo). Nh? v?y ?? th?y, h??ng nghi?p nói chung và ch?n ngh? nói riêng không ph?i là "gi?c m? hoa", ch?ng ph?i khi nào c?ng ???c "tr?i th?m ??". Dù có hoa h?ng và th?m ??... thì bông h?ng nào c?ng có gai, th?m ?? nào c?ng có m?t trái !
2. XÁC ??NH DANH NGH?A VÀ TH?C CH?T
Nhi?u b?n tr? khi ch?n ngh? th??ng b?n kho?n: ngh? ?ó có tri?n v?ng lâu dài không, có d? ki?m vi?c làm không, có th? giúp th?ng ti?n nhi?u không, li?u có nhi?u "nghi?p ch??ng" không ?... ??c bi?t, không ít ng??i khi ch?n ngh? ?ã nóng lòng quan tâm ??n v?n ?? : ngh? ?ó có danh th?m không, có d? ki?m nhi?u ti?n không ?...
M?i quan tâm nào c?ng có lý riêng c?a nó, nhi?u s? quan tâm trong ?ó ?áng ???c trân tr?ng và c?n ???c th?a mãn. V?i tu?i tr?, s? quan tâm luôn ?i kèm v?i ?i?u m? ??c. Ch?n ngh? là s? t?ng hòa c?a nhi?u l?a ch?n b??c ??u trong vi?c th?c hi?n ??c m?. Nó th? hi?n não tr?ng, tâm h?n, cá tính và nhân cách c?a m?i ng??i. Kèm theo, nó c?ng th? hi?n hoàn c?nh, môi tr??ng và các m?i quan h? chi ph?i s? mong ??i c?a ng??i ?ó. ?? không b? m?t ph??ng h??ng trong nh?ng m?i lo toan và quan h? ch?ng ch?t ?y, ng??i ch?n ngh? c?n xác ??nh danh ngh?a và th?c ch?t c?a ngh?.
Ngh? nào c?ng có "danh", th? hi?n tr??c h?t qua tên g?i c?a nó. Nh?ng, xét v? m?t "danh ngh?a" hay "danh v?ng" thì ?i sâu vào cái tên (danh x?ng) c?n ph?i hi?u bi?t ý ngh?a nhi?u m?t và nhi?u t?ng c?a nó. C?ng là h?c ngh? c?, nh?ng t?i sao nói "???c ?ào t?o ? tr??ng d?y ngh?" thì nhi?u b?n có c?m giác "không oai" b?ng "h?c ? tr??ng ??i h?c" ? ?ó là tâm lý sính danh ngh?a ch? không chu?ng th?c ch?t. C?ng vì ch?a ?? hi?u bi?t v? ngh? nghi?p nên có s? phân vân b?i hai ch? h?c ngh? (nghe không "kêu" b?ng h?c ??i h?c !). ?ó là s? ng? nh?n ?áng ti?c !
Th?c ra, ngh? nào c?ng c?n ph?i h?c n?u mu?n ???c lành ngh?, hay "ngh? tinh". Giá tr? th?c ch?t c?a m?t ngh? không ph?i do danh ngh?a c?a ngh? ?ó quy?t ??nh. Chính s? lành ngh? và m?c ?ích cao ??p khi hành ngh? c?a ng??i s?ng v?i ngh? ?ó m?i ?em l?i giá tr? th?c ch?t cho ngh?. Chính nhân cách c?a ng??i m?i làm ??p (hay làm x?u) cho ngh?. Jack Canfield- m?t chuyên gia t? v?n h??ng nghi?p hàng ??u c?a M?, ?ã kh?ng ??nh : "Có b?ng c?p ??i h?c ho?c h?n mà hành ngh? không t?t v?n không có giá tr? b?ng ng??i có ch?ng ch? ngh? mà hành ngh? thông th?o và giàu l??ng tri. Chính ng??i ?ó m?i ?em l?i giá tr? th?c ch?t cho ngh?".
3. XÁC ??NH NHU C?U VÀ HI?N TH?C
Theo h??ng này, có nhi?u chuyên gia t? v?n h??ng nghi?p di?n ??t m?t cách khác: xác ??nh ??c m? và th?c l?c, ho?c k?t h?p lãng m?n v?i th?c t?. Ch?n ngh? là m?t trong nh?ng nhu c?u ?? th?c hi?n ??c m?. ??c m? ?ó có khi r?t lãng m?n. ?? tránh ?o t??ng ho?c không t??ng khi ??c m? ngh? nghi?p, c?n và r?t c?n g?n k?t nó v?i th?c l?c và th?c t?. Ngh?a là, ph?i t?o d?ng m? ??c và xác ??nh nhu c?u trên c? s? hi?n th?c. ??c m? ??p, yêu c?u cao nh?ng hi?n th?c ch?a t?t mà c? lao vào, thì s? c? g?ng ch? hoài công, nhi?u khi tr? giá r?t ??t!
B?i v?y, ?ã có nhi?u ng??i m? ??c tr? thành nhà qu?n tr? kinh doanh nh?ng h? ?ã không thành ??t trên th?c t?. ?ó là vì, th?c l?c c?a h? b? h?t h?ng. Nhi?u nhà phân tích kinh t? cho bi?t, nh?ng ng??i ?ó ch? gi?i v? cách "làm ?n" theo ngh?a ch?y vi?c, h?ch toán, s?n xu?t... ch? không ?? s?c ?? qu?n tr? (g?m t? ch?c, ?i?u hành, qu?n lý) m?t doanh nghi?p. Sâu xa h?n n?a, vì ? h? thi?u m?t t?m nhìn chi?n l??c. Nh?t là thi?u n?ng l?c t? ch? ng? c?m xúc, khó t? ch? trong công vi?c, không qu?n tr? ???c chính mình... - nh?ng y?u t? c? b?n c?a m?t nhà qu?n tr? doanh nghi?p. Khi ?ó, mu?n c?i ??i m?t tính cách và n?ng l?c nh? v?y (t? ch?a t?t thành t?t) không ??n gi?n, khó h?n c? vi?c "di d?i sông núi" ; ch? còn cách là tìm ch?n m?t ngh? khác phù h?p v?i b?n tính h?n.
Trong các tiêu chí c?a hi?n th?c, tiêu chí quan tr?ng hàng ??u là b?n tính c?a cá nhân. ?ó là th? hi?n th?c "sát s??n " nh?t, l?i h?i nh?t, ?nh h??ng quy?t ??nh ??n s? thành b?i c?a vi?c th?a mãn nhu c?u. Có m?t ?i?n hình nh? th? khi ch?n ngh? lái máy bay: Nhi?u báo chí ngo?i qu?c ngày 2-4-2007 ?ã ??ng lo?t ??a tin ng??i n? phi công VN duy nh?t d?y lái máy bay Boeing ? Canada. ?ó là cô Marie Hi?n Nguy?n, xinh x?n, tr? trung, 24 tu?i. Theo cha m? sang ??nh c? ? Canada khi cô m?i lên 3. ??n nay, sau 22 n?m, cô v?n nói và vi?t trôi ch?y ti?ng Vi?t, còn thành th?o hai ngo?i ng? : Anh và Pháp. Sau khi t?t nghi?p ph? thông, cha m? mu?n cô lên ??i h?c ?? tr? thành k? s?, lu?t s? hay bác s?. Nh?ng, cô mu?n ch?n h?c ngh? lái máy bay. Cô thi vào ngành hàng không, t?i ?ó, qua tr?c nghi?m IQ và EQ, cô càng kh?ng ??nh tính cách và n?ng l?c c?a mình phù h?p v?i ngh? lái máy bay. Sau 4 n?m h?c hành và t?p lái không m?t m?i, cô t?t nghi?p v?i t?m b?ng phi công h?ng ?u n?m 2005. Hai n?m sau (2007), không nh?ng lái máy bay thành th?o qua nhi?u cung ???ng xa xôi và ??y th? thách, cô còn là ng??i d?y lái máy bay v?n t?i h?ng n?ng Boeing.
Cái gì làm nên m?t phi công và là th?y d?y lái máy bay (l?i là n?, l?i là Boeing) ? Tr? l?i ph?ng v?n c?a báo chí, cô nói : "Tr??c h?t ph?i cám ?n lò ?ào t?o- nhà tr??ng và th?y giáo. V? phía tôi, tôi bi?t làm ch? t?c ??, làm ch? nh?ng ki?n th?c ?? ?i?u hành "con chim s?t", nh?t là bi?t cách làm ch? chính mình". Còn ng??i ?ào t?o n? phi công tài n?ng Marie Hi?n Nguy?n thì kh?ng ??nh: "Cô ta v?n ??y n? tính, v?n tràn tr? sinh l?c, c?n th?n chu ?áo, chu toàn công vi?c, l?i r?t say mê sáng t?o trong nghi?p v? c?a mình".
o O o
Nh?ng n?i dung trên ?ây (nh?m t? v?n giúp HSt? ??nh h??ng khi ch?n ngh?) ???c h? th?ng hóa d??i d?ng v?a khái quát v?a c?th?, v?a d? hi?u l?i d? liên h? v?i th?c t? khi v?n d?ng. V?i b?n tr?, nh?t là v?i HS ?ã h?c xong ph? thông, mu?n h??ng t?im?t ngh? chính xác ?? l?p nghi?p và l?p thân, c?n t? ??t ra yêu c?u ??u tiêncho vi?c ch?n ngh? là không ch?n nh?m ngh?, không h?c nh?m tr??ng (n?i d?y ngh?). Ch?n tr??ng ?? h?c ngh? (dù ngh? ? tr??ng d?y ngh?, hay ngh? ? tr??ng ??i h?c) là m?t s? l?a ch?n h?t s?c quan tr?ng trong ??i. Ch?n l?m ngh? "th?p" còn d? s?a sai; n?u ch?n l?m ngh? "cao" (? b?c ??i h?c) càng d? b? "ngã ?au", càng khó s?a và càng t?n kém v? m?i m?t.
S? th?t b?i c?a nh?ng ng??i ?i tr??c do ch?n l?m ngh?, h?c l?m tr??ng ?ã cho h? (và c? cho ta) nhi?u bài h?c th?m thía. Sau khi b? b?m d?p và s?a sai vì ?ã ch?n l?m ngh?, h? có chung m?t thông ?i?p: "Ch?n ngh? là ch?n t??ng lai, là gieo v?n m?nh. Hãy cân nh?c k? tr??c khi ch?n ngh?, k? h?n ch?n ng??i yêu. Ch?n l?m ng??i yêu ? - ??n gi?n thôi, ch? c?n ??i ng??i khác. Còn ch?n l?m ngh? ? - Kh? l?m, ph?c t?p l?m, t?n kém l?m, không ??n gi?n ch? là ??i ngh?...".
7-4-2009Quang D??ngEmail: nguyenquangduong2006@yahoo.com